O‘zbekiston va Xitoy: global o‘zgarishlar davrida strategik hamkorlik

Yo‘nalishni belgilovchi yetakchilar

Eng avvalo, oliy darajadagi muntazam aloqalarning o‘rnini alohida ta’kidlash lozim. 2024-yil yanvar oyida O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev davlat tashrifi bilan Pekinga bordi va u yerda XXR Raisi Si Szinpin bilan uchrashdi. Ushbu tashrif chog‘ida energetika, sanoat, gumanitar aloqalarni rivojlantirish kabi sohalarni qamrab olgan 40 dan ortiq hujjatlar imzolandi. 2025-yil yozida esa ikki davlat rahbarlari Ostona shahrida yana muzokaralar olib bordi va o‘zaro ishonchning misli ko‘rilmagan darajasini qayd etdilar.

Bu tashriflar tizimli muloqot uchun poydevor bo‘ldi: tashqi ishlar vazirlarining strategik maslahatlashuvlari formati yo‘lga qo‘yildi, hududlararo almashinuvlar faollashdi. Xususan, 2025-yil iyun oyida Samarqandda O‘zbekiston-Xitoy Ikkinchi hududlararo forumi bo‘lib o‘tdi. Bu forum ikki davlat hamkorligi faqat poytaxtlar bilan cheklanmasdan, hududlarga ham chuqur kirib borayotganini ko‘rsatdi.

Iqtisodiyot: milliardlar bilan o‘lchanayotgan o‘sish

So‘nggi bir necha yildirki, Xitoy O‘zbekistonning eng yirik savdo-iqtisodiy hamkori bo‘lib qolmoqda. 2023-yilda o‘zaro tovar ayirboshlash hajmi 13 milliard AQSh dollaridan oshdi, 2024-yilda esa bu raqam 14 milliard dollarga yetdi. Yaqin yillardagi maqsad — 20 milliard dollarga yetkazish bo‘lib, bu sur’atlar hisobga olinsa, real ko‘rinadi.

Investitsiyalar hamkorlikning strategik xarakterini tasdiqlaydi. Umumiy qo‘shma loyihalar portfeli 60 milliard dollardan oshdi. 2024-yilning o‘zida O‘zbekiston iqtisodiyotiga 10 milliard dollardan ortiq, 2025-yilning dastlabki oylarida esa yana 3 milliard dollardan ko‘proq investitsiya kiritildi. Bugungi kunda O‘zbekistonda Xitoy kapitallari ishtirokida 4000 ga yaqin korxona faoliyat yuritmoqda, ulardan 800 dan ortig‘i oxirgi bir yil ichida tashkil etilgan.

Bunday ijobiy dinamika O‘zbekistonda olib borilayotgan investitsiya siyosatidagi islohotlar natijasidir. So‘nggi yillarda 89 ta erkin iqtisodiy zona va 700 ga yaqin turli formatdagi sanoat maydonchalari tashkil etildi. Bu hududlarda soliq imtiyozlari va zamonaviy infratuzilma mavjud bo‘lib, investorlar uchun to‘siqlarni kamaytiradi va yangi ishlab chiqarishlarni tez ishga tushirishga imkon beradi.

Energetika — ikki tomonlama hamkorlikning eng muhim yo‘nalishlaridan biridir. O‘zbekiston 2030-yilga borib qayta tiklanuvchi energiya manbalarining ulushini 54 foizga yetkazish kabi ulkan maqsadni qo‘ygan. Xitoy kompaniyalari bu transformatsiyada faol ishtirok etmoqda. 2024-yil dekabr oyida Qashqadaryo va Buxoro viloyatlarida yirik quyosh elektr stansiyalari ishga tushirildi. 650 million dollarlik bu loyihalar mintaqadagi eng yiriklaridan biri bo‘lib, Markaziy Osiyoda “yashil” energetika rivojlanishiga yo‘l ochdi.

Yangi energiya manbalariga o‘tishdagi yana bir muhim qadam – Xitoyning yirik avtomobil ishlab chiqaruvchisi BYD bilan hamkorlikdir. 2024-yilda O‘zbekistonda elektromobil va gibrid avtomobillar ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘yildi. Yaqin yillarda bu ko‘rsatkich yiliga 300 ming donagacha yetkazilishi rejalashtirilgan. Bu nafaqat ichki bozorni to‘ldiradi, balki mamlakatni zamonaviy transport yechimlarini eksport qiluvchi davlatga aylantiradi.

Yangi Yevrosiyo sari yo‘l: logistika sohasidagi hamkorlik

O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasidagi logistika yo‘nalishidagi hamkorlik yangi Yevrosiyoga yo‘l ochmoqda. O‘zbekistonning global savdo zanjirlariga integratsiyasi transport infratuzilmasini rivojlantirishsiz imkonsiz. Bu strategiyaning ramziy ifodasi — 2024-yil dekabr oyida qurilishi boshlangan Xitoy–Qirg‘iziston–O‘zbekiston temir yo‘li bo‘ldi. Ushbu yangi yo‘nalish O‘zbekistonni Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo bozorlariga bog‘laydi va mamlakatning eksport salohiyatini kuchaytiradi hamda uni mintaqaviy logistika markaziga aylantiradi. Mazkur loyiha “Bir kamar — bir yo‘l” tashabbusiga to‘liq mos keladi va O‘zbekistonning Yevrosiyo transport koridorlariga chuqur integratsiyasiga xizmat qiladi.

Gumanitar aloqalar: inson kapitaliga investitsiya

Ikki mamlakat o‘rtasidagi hamkorlik faqat iqtisodiyot bilan cheklanmaydi. Xitoy texnik va gumanitar yordam ko‘rsatmoqda, xususan, tibbiy va ta’lim uskunalari yetkazib berilmoqda. Kambag‘allikka qarshi kurash sohasida Xitoy tajribasi faol joriy etilmoqda.

So‘nggi yillarda ta’lim sohasida yangi qo‘shma loyihalar ishga tushirildi: Xitoyning G‘arbiy qishloq xo‘jaligi va o‘rmonchilik universiteti filiali, Urganch davlat universiteti qoshida Xalqaro matematika markazi va “Lu Bany ustaxonasi” dasturi. 2025-yilda Konfutsiy instituti tashkil topganiga 20 yil to‘ladi — u Xitoy tili va madaniyatini targ‘ib qilishda muhim rol o‘ynaydi.

2026-yilda O‘zbekiston va Xitoy o‘rtasida o‘zaro madaniyat va san’at haftaliklarini o‘tkazish rejalashtirilgan bo‘lib, bu ham gumanitar sohadagi aloqalarga yangi sur’at bag‘ishlaydi.

Ko‘p tomonlama maydonlar va hududlararo aloqalar

Ikki tomonlama muloqot xalqaro tuzilmalar doirasidagi hamkorlik bilan faol boyitilmoqda. 2025-yil iyun oyida tomonlar BMT, SHHT va “Markaziy Osiyo – Xitoy” formati doirasida o‘zaro muvofiqlikni kuchaytirish niyatida ekanini tasdiqladilar. O‘zbekiston SHHTni qayta tiklanuvchi energiya, mashinasozlik va yangi transport yo‘laklariga investitsiyalar jalb qilish uchun strategik platforma sifatida ko‘rmoqda.

2025-yil yozida O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lish bo‘yicha ikki tomonlama muzokaralari yakunlanganiga doir Bayonnoma imzolandi — bu Xitoy bilan hamkorlikning xalqaro tus olganining yorqin namunasi. Pekinning bunday platformalardagi yordami faqat mintaqaviy emas, balki global savdo tizimidagi rolini ham namoyon etadi.

Hududlar darajasida ham hamkorlik jadal rivojlanmoqda. 2025-yil iyun oyida Samarqand O‘zbekiston-Xitoy Ikkinchi hududlararo forumiga mezbonlik qildi. Forumda biznes tuzilmalar o‘zaro tajriba almashdi, qishloq xo‘jaligi, yengil sanoat, turizm va kichik biznes sohalaridagi loyihalar muhokama qilindi. Bu format O‘zbekiston hududlariga Xitoy investorlariga bevosita chiqish imkonini beradi, xitoylik provinsiyalar esa Markaziy Osiyoda yangi hamkorlik imkoniyatlarini topmoqda.

Xulosa

Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston va Xitoy strategik sheriklik nafaqat bayonot, balki aniq natijalar bilan mustahkamlangan izchil hamkorlik ekanini namoyon etmoqda. Milyardlab investitsiyalar, yangi transport yo‘laklari, “yashil” energetika, ta’lim loyihalari va madaniy almashinuvlar ikki tomonlama munosabatlarni mintaqaviy barqarorlik poydevoriga aylantirmoqda.

Bugun ishonch bilan aytish mumkinki: Toshkent va Pekin ittifoqi yangi Yevrosiyoning asosiy tayanchlaridan biriga aylandi. Bu hamkorlik faqat hozirgi kun amaliyoti bilan cheklanmaydi – u Markaziy Osiyoning global tizimdagi kelajagini belgilovchi strategik yo‘nalishni shakllantirmoqda.