SHHT: yangi integratsiya bosqichida

SHHT “yo‘l xaritasi” fonida O‘zbekistonning o‘rni

Bugungi kunda Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) avvalgi xavfsizlik va siyosiy masalalarga yo‘naltirilgan tashkilotdan tobora iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash maydonchasiga aylanmoqda. 2024-yilda qabul qilingan “SHHT doirasida ko‘p tomonlama savdoni rivojlantirish bo‘yicha Yo‘l xaritasi” integratsiyaga yangi yondashuvni shakllantirishda muhim boshlang‘ich nuqtaga aylandi.

Bu jarayonlarda O‘zbekiston alohida o‘ringa ega. Mamlakat sanoat salohiyatini faol rivojlantiribgina qolmay, Sharq bilan G‘arbni bog‘lovchi tranzit-logistika markaziga aylanish yo‘lida qat’iy harakat qilmoqda.

SHHTning “Yo‘l xaritasi”: yangi integratsiya bosqichi

2024-yil iyul oyida Ostona shahrida bo‘lib o‘tgan sammitda SHHTga a’zo davlatlar rahbarlari ko‘p tomonlama savdoni rivojlantirishga qaratilgan keng qamrovli hujjatni ma’qulladilar. Unda quyidagi ustuvor yo‘nalishlar belgilangan:

• savdo jarayonlarini raqamlashtirish va elektron platformalarni joriy etish;

• milliy valyutalarda o‘zaro hisob-kitoblarni rivojlantirish;

• mahsulotlarni sertifikatlash va standartlashtirishda umumiy qoidalarni shakllantirish;

• ko‘rgazma va yarmarka faoliyatini qo‘llab-quvvatlash;

• tashqi iqtisodiy faoliyatni sug‘urtalash va moliyalashtirish mexanizmlarini yaratish.

Bu qadamlar mintaqaviy kooperatsiyani chuqurlashtirish bilan birga, SHHTga a’zo davlatlar iqtisodiyotini tashqi shoklardan — savdo urushlari va global bozorlardagi beqarorlikdan himoya qilish uchun ham muhimdir.

O‘zbekiston uchun esa, eksportni diversifikatsiya qilish va yangi bozorlarni egallash borasidagi sa’y-harakatlar fonida bu “Yo‘l xaritasi” yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda.

O‘zbekiston – mintaqaviy savdo tizimining muhim o‘yinchisi

Bugungi kunda O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy faolligi barqaror o‘sish sur’atlarini namoyish etmoqda. 2024-yil yakunlariga ko‘ra, mamlakatning tashqi savdo aylanmasi 65 milliard AQSh dollaridan oshdi, bu 2023-yilga nisbatan 20 foizga ko‘proqdir.

Eksport hajmi 23,8 milliard dollarni (+15%) tashkil etgan bo‘lsa, import – 41,2 milliard dollarni (+23%) tashkil etdi. Bunday ijobiy dinamika ichki bozor ehtiyojlarining o‘sishi va sanoat mahsulotlari eksportining ko‘payishi bilan izohlanadi.

Natijada, O‘zbekiston bosqichma-bosqich xomashyo eksportiga qaramlikdan chiqib, sanoati rivojlangan davlat sifatida shakllanmoqda.

SHHT davlatlari bilan savdo dinamikasi

O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy siyosatida SHHT davlatlari bilan hamkorlik alohida o‘rin tutadi. 2024-yilda ushbu davlatlar bilan tovar ayirboshlash mamlakatning umumiy tashqi savdosining 60 foizidan ortig‘ini tashkil etdi. Savdo geografiyasi va mahsulot tarkibida diversifikatsiya kuzatilmoqda.

Eng katta ulush Xitoy hissasiga to‘g‘ri keladi – o‘zaro savdo hajmi 14,2 milliard dollarni tashkil etdi (+25%). Eksport 3,6 milliard dollar bo‘lib, asosan to‘qimachilik, mis, uran va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hisobiga amalga oshirilgan. Import esa 10,6 milliard dollar bo‘lib, mashinalar, uskunalar va elektronika asosiy ulushni egallagan.

Rossiya bilan savdo hajmi esa 11,5 milliard dollarni tashkil etdi (+20%). Bu yo‘nalishdagi eksport asosan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, to‘qimachilik va kimyo sanoatidan iborat, import esa neft, gaz, metallurgiya mahsulotlari va avtomobillarni qamrab olgan.

Boshqa hamkorlar ham ijobiy o‘sish ko‘rsatmoqda. Hindiston bilan savdo hajmi 980,3 million dollarni (+28,8%) tashkil etdi. Eksport – 126 million dollar (+13%), import – 853,5 million dollar (+31%). Kimyoviy mahsulotlar (55,4%), xizmatlar (32,8%), rangli metallar, tabiiy sherlak va elektrotexnika asosiy eksport pozitsiyalaridir.

Pokiston bilan savdo hajmi 400 million dollarga yetdi (+30%), bu yerda eksportda to‘qimachilik, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va farmatsevtika, importda esa dori-darmonlar, plastmassa va qog‘oz yetakchilik qiladi.

Markaziy Osiyo davlatlari bilan ham savdo jadal rivojlanmoqda. Masalan, Qozog‘iston bilan savdo hajmi 5 milliard dollarni ortda qoldi (+18%) – bu metallurgiya, kimyo sanoati va transport sohalaridagi hamkorlikni aks ettiradi. Qirg‘iziston va Tojikiston bilan umumiy savdo hajmi 2,5 milliard dollardan oshdi (+15%).

Ushbu raqamlar SHHT O‘zbekiston uchun nafaqat diplomatik maydon, balki eksportni kengaytirish, investitsiyalarni jalb qilish va sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirishda real, o‘sib borayotgan bozor ekanini yaqqol ko‘rsatmoqda.

Yangi trendlar: raqamlashtirish, logistika va investitsiyalar

Global savdoda raqamli texnologiyalar tobora muhim o‘rin egallamoqda. O‘zbekiston “Elektron eksport” (E-Export) tizimini 2024-yilda ishga tushirdi – bu eksportchilar uchun hujjatlarni masofaviy rasmiylashtirish va xalqaro savdo maydonlariga chiqishni osonlashtiradi.

Logistika ham hal qiluvchi omil bo‘lib qolmoqda. Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston temir yo‘li va Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi loyihalari O‘zbekiston tranzit salohiyatini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda Markaziy Osiyodagi barcha yuk oqimlarining 10 foizdan ortig‘i O‘zbekiston hududi orqali o‘tmoqda.

Investitsiyalar esa sanoat salohiyatini mustahkamlashga xizmat qilmoqda. 2024-yilda mamlakatga 11 milliard dollardan ortiq to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar kirib keldi. Ularning katta qismi Xitoy, Rossiya va Fors ko‘rfazi mamlakatlari bilan qo‘shma loyihalarga to‘g‘ri keladi.

Kelajak istiqbollari

Mutaxassislar fikricha, mavjud o‘sish sur’atlari saqlanib qolsa, 2030-yilga borib O‘zbekistonning tashqi savdo hajmi 100 milliard dollarni, eksport esa 40 milliard dollarni tashkil qilishi mumkin. SHHT davlatlariga to‘g‘ri keladigan ulush esa 65 foizdan oshadi.

Kelajakdagi eng istiqbolli yo‘nalishlar quyidagilar bo‘ladi:

• sanoat kooperatsiyasini chuqurlashtirish (mashinasozlik, farmatsevtika, kimyo);

• yashil energetika va qayta tiklanuvchi resurslar eksporti;

• Hindiston, Xitoy va Yaqin Sharq bozorlariga oziq-ovqat yetkazib berishni kengaytirish;

• O‘zbekistonni mintaqaviy transport-logistika markaziga aylantirish.

Xulosa

SHHT doirasidagi ko‘p tomonlama savdo tizimi yangi global sharoitga moslashishning muhim vositasiga aylanmoqda. Qabul qilingan “Yo‘l xaritasi” umumiy yo‘nalishlarni belgilabgina qolmay, amaliy hamkorlik uchun asos yaratdi.

O‘zbekiston uchun bu jarayonlarda ishtirok etish – tranzit o‘tish hududidan to‘laqonli sanoat va savdo markaziga aylanish imkonidir. Savdo hajmining o‘sishi, eksport diversifikatsiyasi va investitsiyalarning faol jalb qilinishi O‘zbekistonning jahon iqtisodiy tizimiga yangi tamoyillar asosida – teng sheriklik, raqamlashtirish va ochiqlik orqali integratsiyalashayotganini ko‘rsatmoqda.

Shu sababli, tobora ko‘proq ekspertlar O‘zbekiston va butun mintaqaning kelajagini SHHT bilan bog‘lamoqda – tashkilot, unda ko‘p tomonlama savdo haqiqiy taraqqiyot lokomotiviga aylanmoqda.