O‘zbekiston va Turk davlatlari tashkiloti: yangi iqtisodiy hamkorlik arxitekturasi
2019-yilda TDTga a’zo bo‘lgan O‘zbekiston uchun tashkilot tashqi iqtisodiy siyosatda eng muhim tayanchga aylandi. Jahon iqtisodiyotidagi transformatsiya sharoitida aynan TDT doirasida sanoat kooperatsiyasi, o‘zaro investitsiyalar va savdoning yangi mexanizmlari shakllanmoqda, bu esa Turk dunyosi mamlakatlariga Yevrosiyo va undan tashqarida o‘z mavqeini birgalikda mustahkamlash imkonini bermoqda.
Savdo o‘sishi va aloqalarning diversifikatsiyasi
2025-yil yanvar–avgust yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistonning TDT mamlakatlari bilan umumiy savdo aylanmasi 6,46 mlrd AQSh dollarini tashkil etdi va o‘tgan yilga nisbatan 4,1 foizga o‘sdi. Qozog‘iston 3 mlrd dollardan ortiq hajm bilan eng yirik hamkor bo‘lib qolmoqda (+15%), undan keyin Turkiya – 1,91 mlrd. Uchinchi o‘rinda Turkmaniston – 678 mln dollar, bu yerda O‘zbekiston eksporti 21,7 foizga oshdi. Qirg‘iziston barqaror dinamikani namoyon etib, 597 mln dollarga yetdi, Vengriya esa kuzatuvchi maqomiga ega bo‘lishiga qaramay, savdoni 27,7 foizga oshirdi.
Umuman olganda, so‘nggi sakkiz yil davomida O‘zbekistonning TDT mamlakatlari bilan savdo aylanmasi ikki baravardan ko‘proqqa o‘sdi: 2017-yildagi 4,1 mlrd dollardan 2024-yilda 9,5 mlrd dollarga. Bu o‘sish O‘zbekistonning mintaqaviy ishlab chiqarish-ta’minot zanjirlariga tobora faol integratsiyalashayotganini va Turk dunyosida muhim savdo va logistika markaziga aylanayotganini tasdiqlaydi.
Investitsion hamkorlik o‘lchovi
Investitsiyalar ham kam ahamiyatga ega emas. 2024-yilda TDT mamlakatlaridan o‘zlashtirilgan umumiy investitsiyalar hajmi 2,97 mlrd dollarni tashkil etdi, 2025-yilning sakkiz oyi davomida esa allaqachon 3,36 mlrd dollarga yetdi, bu esa o‘tgan yilgi ko‘rsatkichdan 13 foiz ko‘pdir. Prognozlarga ko‘ra, yil oxiriga kelib, bu ko‘rsatkich 3,65 mlrd dollarga yetadi.
Liderlikni Turkiya egallamoqda: qiymati 6 mlrd dollardan ortiq 146 loyiha amalga oshirilmoqda, shundan 2025-yil yanvar–avgust oylarida 2,25 mlrd dollar o‘zlashtirildi, bu esa rejalashtirilgan ko‘rsatkichdan 1,5 baravar ko‘p. Qozog‘iston 26 loyiha va 1,1 mlrd dollardan ortiq investitsiya bilan deyarli 700 mln darajasiga yetdi, Qirg‘iziston esa kutgan natijadan 90 foizga ko‘proq o‘zlashtirishga erishdi. Vengriya ham faollik ko‘rsatmoqda: 185 mln dollarlik 4 loyiha, amalda esa 150 mln dollar o‘zlashtirildi. Ozarbayjon va Turkmaniston hozircha nisbatan kamroq hissa qo‘shmoqda, biroq bu yerda ham ijobiy siljishlar mavjud: Ozarbayjonda 224 mln dollar, Turkmaniston esa faqat 8 oy ichida dastlabki rejalardan 25 baravar ko‘proqni amalga oshirdi.
Shunday qilib, investitsion hamkorlik ham savdo kabi muhim ahamiyat kasb etib, sanoat kooperatsiyasi va texnologik almashinuv uchun mustahkam asos yaratmoqda.
TDT yo‘l xaritasi
2025-yilda Budapesht sammitida O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan TDT yo‘l xaritasi tasdiqlandi. U tizimli to‘siqlarni bartaraf etishga, biznes uchun qulay muhit yaratishga, hamkorlik shakllarini modernizatsiya qilishga va o‘zaro savdo hajmini oshirishga qaratilgan. O‘zbekiston uchun ushbu hujjat sanoat va logistika markazi sifatida mavqeini mustahkamlash, eksportni faollashtirish va investitsiyalar oqimini ko‘paytirish imkonini beradi.
Sanoat kooperatsiyasi dasturi
O‘zbekiston tashabbusi bilan TDT sanoat kooperatsiyasi dasturi ishlab chiqildi, u 16 banddan iborat. U kimyo, energetika, farmatsevtika, oziq-ovqat, yengil va tog‘-kon sanoatida qo‘shma ishlab chiqarishlar yaratishni, quvvat va kadrlar almashinuvini, shuningdek, biznes-forumlar va ko‘rgazmalar tashkil etishni nazarda tutadi. Asosiy maqsad – qo‘shilgan qiymat zanjirlarini shakllantirish va yuqori texnologiyali mahsulot ishlab chiqarishdir.
Yagona investitsiya portali
O‘zbekiston MIPT huzuridagi Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish agentligi tomonidan TDT Yagona investitsiya portali konsepsiyasi ishlab chiqildi. Platforma investorlarga mo‘ljallangan raqamli derazaga aylanib, mamlakatlarning investitsiya imkoniyatlari, huquqiy bazasi va loyihalari haqidagi ma’lumotlarni birlashtiradi. U ekotizimning shaffofligini ta’minlaydi, tahlilni kengaytiradi va mintaqaning investitsion jozibadorligini oshiradi.
TurkIPAnet
2025-yil 12-iyun kuni Toshkentda o‘tkazilgan 4-Toshkent xalqaro investitsiya forumi doirasida investitsiyalarni ilgari surish agentliklari rahbarlari anglashuv memorandumi imzolashdi va “TurkIPAnet” (Turkic Investment Promotion Network – Turk investitsiya targ‘iboti tarmog‘i) tashkil etilishiga asos soldi. U TDT mamlakatlari investitsiya agentliklari o‘rtasida hamkorlikning yangi platformasiga aylandi. U investitsion hamkorlik masalalari bo‘yicha muvofiqlashtirishni yaxshilash va mintaqani yagona investitsiya makoni sifatida ilgari surishda kelishilgan yondashuvlarni ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Tarmoq ishtirokchilari qatoriga O‘zbekiston Investitsiyalar, sanoat va savdo vazirligi huzuridagi Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish agentligi, Ozarbayjon Eksport va investitsiyalarni ilgari surish agentligi, Qozog‘iston milliy kompaniyasi KAZAKH INVEST, Qirg‘iz Respublikasi Prezident huzuridagi Milliy investitsiya agentligi va Turkiya Prezident huzuridagi Investitsiya va moliya idorasi kirdi.
TurkIPAnet tajriba almashish, zamonaviy amaliyotlarni joriy etish va Turk dunyosining investitsiya salohiyatini xalqaro maydonda birgalikda taqdim etishga imkon beradi.
TDT venchur kompaniyasi
O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan TDT qo‘shma venchur kompaniyasi tashkil etilmoqda. U startaplar, texnologik loyihalar va yosh tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Kompaniya IT, biotexnologiyalar, yashil energetika, logistika va sanoatni modernizatsiya qilish sohalaridagi loyihalarni moliyalashtiradi, yoshlar uchun akseleratsiya dasturlarini rivojlantiradi va umumiy innovatsion ekotizimni shakllantiradi.
Turk investitsiya jamg‘armasi
Muhim moliyaviy institutlardan biri Istanbulda joylashgan Turk investitsiya jamg‘armasi bo‘ldi. Uning ustav kapitali allaqachon 60 mln dollardan oshdi, 2025-yil oxiriga qadar 120 mln dollarga yetishi, istiqbolda esa 600 mln dollargacha o‘sishi kutilmoqda. Jamg‘arma mablag‘lari yirik infratuzilma, sanoat va energetika loyihalarini moliyalashtirishga yo‘naltirilmoqda, bu esa uzoq muddatli rivojlanish uchun asos yaratadi.
O‘zbekiston – mintaqaviy integratsiyaning lokomotivi
Barcha ushbu tashabbuslar O‘zbekistonning TDT doirasidagi iqtisodiy yaqinlashuvning asosiy tashabbuskorlaridan biri ekanini tasdiqlaydi. Yo‘l xaritalari, sanoat dasturlari, innovatsion mexanizmlar va moliyaviy vositalarni taklif etib, mamlakat Turk dunyosini global o‘yinchiga aylantirishda drayverga aylanmoqda.
Turk davlatlari tashkiloti o‘zining yagona savdo siyosati, investitsion vositalari va innovatsion ekotizimi bilan iqtisodiy arxitekturasini shakllantirmoqda. Ushbu arxitekturadagi markaziy o‘rinni O‘zbekiston egallab, Yevrosiyoning sanoat va logistika markazi sifatidagi mavqeini mustahkamlab bormoqda.
